Nowy Dwór Gdański – powoli wychodzi z cienia wielkich sąsiadów

Nowy Dwór Gdański to miasto, które od wieków funkcjonuje w cieniu dużo większych i bardziej znanych ośrodków, przede wszystkim Gdańska i Elbląga. To zaczyna się jednak zmieniać, również za sprawą turystyki. Miasto przyciąga coraz więcej odwiedzających, którzy zaglądają do niego np. w ramach jednodniowych wycieczek z Trójmiasta czy Elbląga.

Co warto wiedzieć o Nowym Dworze Gdańskim? Jego bardzo interesującej historii oraz współczesnej ofercie turystycznej bliżej przyglądamy się w naszym artykule. Zapraszamy do lektury.

Położenie

Nowy Dwór Gdański to miasto położone w województwie pomorskim, pełniące funkcję siedziby powiatu nowodworskiego. Leży nad rzeką Tugą, w centralnej części Żuław Wiślanych. Odległość od Elbląga to zaledwie 25 kilometrów, a od Gdańska niecałe 40 kilometrów.

Nazwa miasta

Nowy Dwór Gdański to nazwa zakorzeniona w języku polskim, natomiast warto wiedzieć, że w przeszłości używane były także inne, niemieckojęzyczne nazwy:

• Tiegenhof – nawiązująca do rzeki Tugi, nad którą leży miasto.
• Weihershof – nawiązuje do podmokłych terenów otaczających miasto, charakterystycznych dla Żuław Wiślanych.

Dzieje miasta są zatem nierozerwalnie związane z trudną historią dwóch narodów: Polaków i Niemców.

Dawne dzieje Nowego Dworu Gdańskiego

Początki miasta sięgają okresu wczesnego średniowiecza, kiedy teren ten należał do księstwa pomorskiego. Po śmierci księcia Mściwoja II ziemie te stały się częścią Polski, ale w latach 1282–1466 były pod kontrolą Zakonu Krzyżackiego.

Po II pokoju toruńskim w 1466 roku Żuławy, wraz z Pomorzem Gdańskim, wróciły do Królestwa Polskiego w ramach Prus Królewskich. Tereny te zostały wydzierżawione rodzinie Falkenbergów, a później przechodziły z rąk do rąk, kolejne przez rody Loitzów, Wejherów, Jacobsenów i Gembickich.

Szczególną rolę w rozwoju Nowego Dworu i całego regionu odegrał Michael Loitz, który w 1548 roku przeniósł swoją siedzibę z Gdańska nad Tugę i założył dwór, który wkrótce przekształcono w zamek. Loitzowie sprowadzili również osadników z Niderlandów – mennonitów, którzy przyczynili się do osuszenia okolicznych terenów i zwiększenia ich rolniczego potencjału.

W XVII wieku, za sprawą działań Melchiora Wejhera, powstała nowa osada rzemieślnicza po przeciwnej stronie zamku. Zapoczątkowało to dynamiczny rozwój regionu, który jednak został zahamowany przez liczne wojny, w tym ze Szwecją. Żuławy, z uwagi na strategiczne położenie, były wielokrotnie niszczone i grabione.

Okres zaboru pruskiego i nadanie praw miejskich

Po I rozbiorze Polski w 1772 roku Żuławy weszły w skład Królestwa Prus, a Nowy Dwór stał się częścią tego państwa. Był to jednak stosunkowo dobry okres dla miejscowości, która w 1880 roku oficjalnie zyskała prawa miejskie, nadane jej przez cesarza Wilhelma I. To wydarzenie zapoczątkowało dynamiczny rozwój Nowego Dworu Gdańskiego.

Powstawały liczne zakłady przemysłowe, w tym browary, tkalnia lnu, wytwórnia tytoniu, garbarnia i cukrownia. Symbolem miasta stała się produkowana przez rodzinę Stobbe od 1776 roku słynna wódka jałowcowa Stobbes Machandel. W tym okresie miasto uzyskało również połączenie kolejowe z Berlinem i Królewcem.

Lata międzywojenne i II Wojna Światowa

Po I wojnie światowej, na mocy traktatu wersalskiego, Nowy Dwór Gdański został włączony do Wolnego Miasta Gdańska, stając się siedzibą powiatu Żuławy Wielkie i centrum administracyjnym regionu.

Rozwój miasta znów został brutalnie przerwany wraz z wybuchem II Wojny Światowej. W 1939 roku Nowy Dwór Gdański włączono w granice III Rzeszy. Z tym okresem wiąże się tragiczna historia. Otóż miejscową stację kolejki wąskotorowej wykorzystywano do transportowania więźniów do obozu koncentracyjnego w Sztutowie. Miasto było też miejscem pracy przymusowej.

Dzieje powojenne

Po wojnie, w 1945 roku, Nowy Dwór Gdański znalazł się w granicach Polski i zaczął być mozolnie odbudowywany – nie tylko po działaniach wojennych, ale też intencjonalnym zalaniu Żuław Wiślanych przez wycofujące się wojska niemieckie.

Osuszanie regionu zakończono dopiero w 1948 roku, co umożliwiło powrót do względnej normalności. W 1950 roku w Nowym Dworze Gdańskim otwarto pierwszy w Polsce dom kultury.

Po reformie administracyjnej w 1999 roku Nowy Dwór Gdański ponownie został stolicą powiatu nowodworskiego.

Zabytki, czyli co warto zobaczyć w Nowym Dworze Gdańskim?

Nowy Dwór Gdański nie jest oczywistym kierunkiem wycieczek, natomiast warto dać szansę tej miejscowości i odwiedzić ją przy pierwszej nadarzającej się okazji. W mieście znajduje się kilka wysokiej klasy zabytków, by wymienić tylko:

• Kościół Przemienienia Pańskiego – neogotycki kościół z 1851 roku jest jedną z najważniejszych świątyń w mieście.
• Spichrz nad Tugą z 1878 roku – charakterystyczny budynek nawiązujący do tradycji żuławskich spichlerzy.
• Zespół dawnego browaru z XIX wieku.
• Wieża ciśnień z 1909 roku, jedna z pierwszych w Europie budowli o konstrukcji żelbetowej.
• Most zwodzony z 1936 roku – stalowo-betonowa konstrukcja, będąca jednym z symboli Nowego Dworu Gdańskiego.

Żuławski Dom Kultury

Żuławski Dom Kultury, zbudowany w latach 1935-1937 jako kompleks kulturalno-rozrywkowy, do dziś pełni ważną rolę w życiu kulturalnym miasta. W obiekcie mieści się sala kinowo-teatralna, restauracja oraz przestrzeń bankietowa. Choć budynek ucierpiał podczas wojny, został odrestaurowany, a w 1998 roku wpisany na listę zabytków.

Jak dojechać?

Nowy Dwór Gdański jest położony niemal idealnie w połowie drogi między Gdańskiem a Elblągiem. Miasto jest dobrze skomunikowane z całym regionem dzięki drodze krajowej nr 7, która łączy Gdańsk z Krakowem, a także drodze wojewódzkiej nr 502, którą można dojechać aż na Mierzeję Wiślaną.

Ciekawostką jest fakt, że miasto leży na szlaku Żuławskiej Kolei Dojazdowej, co czyni je atrakcyjnym kierunkiem turystycznym w okresie letnim.

Nowy Dwór Gdański to miasto o bogatej i trudnej historii, ważnej zarówno dla Polaków, jak i dla Niemców. Nieprzypadkowo odwiedza je wielu turystów niemieckojęzycznych. Miasto spokojnie można zwiedzić w ciągu jednego intensywnego dnia, poznając jego zabytki, chłonąc atmosferę i kosztując specjałów kuchni żuławskiej (m.in. pieczonego jesiotra, raków, gęsiny, pierogów z gęsiną czy klopsów królewieckich).

Wycieczka do Nowego Dworu Gdańskiego to atrakcyjna propozycja dla osób, które np. spędzają długi weekend w Elblągu czy odwiedzają to miasto służbowo. Komfortowe warunki pobytu zapewnią Ci elbląskie apartamenty Piekarczyk, będące znakomitą bazą wypadową do zwiedzania całego regionu.